zondag 28 april 2013

Zeeuws Archief en Wereld Pinhole Dag 2013

Het Van de Perrehuis aan het Hofplein te Middelburg,
 vastgelegd met een pinholecamera, 2013. Foto Jan Koeman.

Vandaag, 28 april 2013, is het Wereld Pinhole Fotografie Dag.

Op dit blog is al eerder geschreven over pinholefotografie: fotograferen met een drinkblikje. Dat ging met name over het vastleggen van de baan die de zon gedurende een half jaar langs de aarde aflegt. Om die zonnebaan helemaal te kunnen fotograferen is een belichtingstijd van een half jaar nodig. Het resultaat is een solargraph, een zonnebaanfoto.

Fotograferen zoals vroeger


Blikje voor het stadhuis
 op de Middelburgse Markt.
Foto Jan Koeman, 2013.
Resultaat: een 'ouderwetse' foto van
het stadhuis. Foto Jan Koeman, 2013.
Maar je kunt ook pinholefoto's met een hele korte belichtingstijd maken. Dat levert prachtige foto's op, die doen denken aan de fotografie van vroeger.

Jan Koeman van de Middelburgse Volkssterrenwacht Philipus Lansbergen experimenteerde met verschillende belichtingstijden en verschillende soorten blikjes. Want behalve met een rond drinkblikje, kun je ook pinholefoto's maken met een rechthoekig of vierkant blik.

Hoe werkt het

 In het blik wordt in een donkere kamer lichtgevoelig fotopapier geplaatst. Ter hoogte van het papier prik je een klein gaatje. Plak het blik en het gaatje lichtdicht af en ga op zoek naar een plek die je wilt fotograferen. Zet het blik op de gewenste plaats, verwijder de plakker van het gaatje, belicht het papier een paar seconden tot een paar minuten (het is een kwestie van uitproberen wat het mooieste resultaat oplevert), en plak het gaatje weer dicht.
De foto moet worden ontwikkeld in een donkere kamer, dus niet, zoals bij de zonnebaanfoto, met behulp van een scanner en een fotoshopprogramma. Het resultaat kan prachtig zijn!

De Zeelandbrug gefotografeerd met een pinholecamera
en een paar seconden belichtingstijd. Foto Jan Koeman, 2012.
Pinholefoto's

Jan Koeman maakte al verschillende foto's op deze manier. Met zijn toestemming mogen we er een paar op het Zeeuws Archief blog plaatsen. Uiteraard is daar een mooie foto van het Van de Perrehuis bij, die een ereplekje heeft gekregen bovenaan dit artikel.

Meedoen met Wereld Pinhole Fotografie Dag

Iedereen kan vandaag, op 28 april 2013, een pinholefoto maken. Je hebt dan nog even de tijd om hem in een donkere kamer te ontwikkelen, want je kunt je pinholefoto tot en met 31 mei uploaden op een website die speciaal voor de Wereld Pinhole Fotografie Dag is aangemaakt.

Door: Anneke van Waarden-Koets, educatie & exposities

zaterdag 27 april 2013

Kanaal door Walcheren en sluisregisters Veere



Dit jaar is het 140 jaar geleden dat het Kanaal door Walcheren werd geopend, in 1873. De aanleg van dit kanaal was een gevolg van het in 1865 genomen besluit om het Sloe af te dammen (Wet 31 december 1865). Van Vlissingen tot Middelburg werd een nieuw kanaal gegraven, vanaf Middelburg werd het oude havenkanaal naar het Veerse Gat uit 1817 over een lengte van vier kilometer verbreed. De laatste drie kilometer werd het oude havenkanaal op verzoek van de Gemeente Veere niet gevolgd, maar in noordelijke richting langs Veere geleid. Bij Vlissingen en Veere kwamen schutsluizen. Met de bouw van de sluizen in Veere werd in februari 1868 begonnen (zie over de aanleg van het kanaal: archief Rijkswaterstaat Directie Zeeland, Diensten, inv.nrs 1107-1112, 1116-1117, 1914-1915; J.H. Midavaine, Veere in vroeger tijden. Deel 2 (Oostvoorne 1995) 8. De noordelijke kant van het kanaal kwam het eerst gereed, op 9 september 1872 kon de vaart tussen Veere en Middelburg worden opengesteld (Provinciaal Verslag Zeeland 1872, Hoofdstuk XII, 48; M.H. Wilderom, Tussen afsluitdammen en deltadijken, deel III, 430, beide publicaties aanwezig op studiezaal Zeeuws Archief).

PZC-artikel opgraven herdenkingssteen sluis Veere 1872 15 maart 2011


Het eerste schip dat op die dag de - nog openstaande - sluis in Veere passeerde was het raderstoomschip Stad Middelburg No 2, dat een geregelde dienst onderhield tussen Middelburg en Rotterdam. Op 16 september 1872 werden de sluisdeuren gesloten en kreeg het kanaal een vaste waterstand (Provinciaal Verslag 1872, XII, 48-49).


De vaart over het gehele kanaal was pas een jaar later mogelijk. Op 8 september 1873 opende Koning Willem III de nieuwe Vlissingse haven, het Kanaal door Walcheren en de spoorwegwerken door met zijn stoomjacht Leeuw samen met het Engelse vrachtschip Lestris voor de eerste maal de sluis te passeren en tot Middelburg het kanaal op te varen (Feestviering te Vlissingen den 7, 8, 9 en 10 september 1873 ter gelegenheid van de opening der groote rijks haven-, sluis-, kanaal- en spoorwegwerken ... (Vlissingen [1873]); Uitvoerig verslag der feestelijkheden bij de plechtige opening der haven-, kanaal- en spoorwerken te Vlissingen ... (Middelburg 1873) [exemplaren van beide bevinden zich in: Zeeuws Archief, archief Familie Van Lynden, inv.nr 40]; Zelandia Illustrata III, cat.nr 332).




Met ingang van 10 september was het kanaal over de volle lengte voor de scheepvaart opengesteld (Provinciaal Verslag 1873, XII, 34). Op 18 december was het Dordrechtse fregat Bato, op weg van Indië naar Middelburg, het eerste grote schip dat de Vlissingse sluis passeerde (Provinciaal Verslag 1873, XII, 36; XV, 35; Wilderom).

De aanleg van kanaal en sluiswerken gebeurde in samenhang met de aanleg van de spoorlijn naar Vlissingen. Vandaar dat de uitvoering van al deze werken in handen was van de 'Administratie van de aanleg van Staatsspoorwegen', ressorterend onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken (Halfjaarlijks verslag in de Staatscourant, overgenomen in het Provinciaal Verslag Zeeland). Nadat de werken grotendeels gereed waren droeg de Staatsspoorwegen het beheer over het Kanaal door Walcheren, waaronder de Veerse en Vlissingse sluizen, op 1 januari 1875 over aan [Rijks]waterstaat. Op 1 mei 1875 kreeg deze dienst ook de verantwoordelijkheid voor het onderhoud (Provinciaal Verslag 1874, XII, 37 en 1875, XII, 22).

Sluismeester Veere

De sluismeester van Rijkswaterstaat te Veere voerde sinds 1872 het beheer over de dubbele schutsluis en omliggende terreinen aan het Kanaal door Walcheren te Veere. Zijn belangrijkste taak was de bediening van de sluizen, hetgeen in zijn archief tot uiting komt door de aanwezigheid van een vrijwel complete administratie van de geschutte schepen. In 1925 werd hij ook belast met de bediening van het pontveer bij de sluizen. Bij het archief van de sluismeester is ooit een deel van het archief van de havenmeester gedeponeerd. Hij was onder andere belast met de registratie van de in- en uitgaande scheepvaart van de in de bij het Rijk in beheer zijnde stadshaven van Veere.

Toegang sluismeester Veere

Lotgevallen archief van de sluismeester te Veere

Rond 1980 zijn de archieven van alle onderdelen van de Directie Zeeland van Rijkswaterstaat tegelijkertijd door de Centrale Archief Selectiedienst verzameld, geselecteerd en geïnventariseerd. Het archief van de sluismeester te Veere, dat zich op een zolder van zijn woning aan de Kanaalweg Westzijde 7 bevond, is toen waarschijnlijk over het hoofd gezien.







In 1995 kwam deze omissie aan het licht en is het archief alsnog door Rijkswaterstaat overgedragen aan het toenmalige Rijksarchief in Zeeland (Aanwinst 1995.19). Het is uniek dat we nog kunnen beschikken over deze archiefstukken, want het betreft toch een uitvoerende dienst, waarvan de stukken volgens algemene richtlijnen van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat vernietigd hadden moeten worden. Wel te begrijpen gezien de grote hoeveelheid archief die dergelijke diensten overal in Nederland produceerden, maar dat neemt niet weg dat onderzoekers nu waarschijnlijk blij zullen zijn dat men verzuimd heeft deze toch wel prachtige bron voor de scheepvaart weg te gooien.

Wegens de vrij complete staat van het archief, zeker het deel over de periode 1872-1922, is besloten het nagenoeg integraal te bewaren als voorbeeld van een archief van een uitvoerende dienst van Rijkswaterstaat. Tot 1922 verzamelde de sluismeester ieder jaar alle stukken van het voorgaande jaar, bond ze per soort (correspondentie, sluisregisters, statistieken en financiële administratie) bijeen, verpakte ze in een groot pak en bracht dit naar zijn zolder. De inhoud noteerde hij in een inventaris van het archief (inv.nr 373). Uit de periode daarna zijn hoofdzakelijk de sluisregisters bewaard gebleven.

Toelichting op sluisregisters

Laten we de sluisregisters eens nader bekijken. De officiële naam van het register luidt Algemeen register der scheepvaart op het Kanaal door Walcheren door de schutsluizen te Veere.



In het register treffen we de volgende kolommen aan: datum, naam schip en gezagvoerder, woonplaats, soort van vaartuig (onderverdeeld in zeeschepen, Rijnschepen, stoomschepen en binnenvaart), tonnenmaat, natie, lading (passagiers, plaatzand, hout, metselsteen, steenkolen, turf,zout etc.) plaats van herkomst en bestemming








Mogelijkheden voor onderzoek

Het is duidelijk dat men de sluisregisters voor velerlei onderzoek kan gebruiken. Allereerst is het mogelijk schepen te traceren aan de hand van naam en type. Men ontdekt ook wat er zoal vervoerd wordt met de schepen, nuttige info voor liefhebbers van de scheepvaart, maar ook voor het vaststellen van vervoerscijfers, ten behoeve van economische geschiedenis. Verder valt af te leiden welke vervoersstromen er plaats hebben gevonden op het Kanaal door Walcheren en waar de goederen vandaan kwamen en heen gingen.

Gaarne vernemen wij van u wat er allemaal mogelijk is met het archief en wat voor bjjzondere zaken er in aangetroffen worden. Deze informatie kan ik heel goed gebruiken voor een op zaterdag 5 oktober 2013 van 10.30-12.30 u op het Zeeuws Archief te geven cursus Wegwijs in scheepvaartarchieven.

Mocht u hiervoor belangstelling hebben dan dient u zich te wenden tot de Zeeuwse Volksuniversiteit.

Indicering sluisregisters

Recentelijk is besloten om de sluisregisters te indiceren op namen van gezagvoerders en schepen. Dit project zal binnen korte termijn van start gaan.

Toon Franken, medewerker Infocentrum

woensdag 24 april 2013

Zeeuws Archief verliest fraaie kaart van Zeeland uit 1748

Op 25 april 2013 verliest het Zeeuws Archief een mooie kaart van Zeeland uit 1748 uit zijn collectie. Het gaat om onderstaande kaart die in 1998 voor tien jaar in bruikleen werd gegeven aan het toenmalige Rijksarchief in Zeeland en tot die tijd hing in een monumentaal pand (Het Nonnekenshuis) aan de Voorstraat 38 in Sint Annaland, het oudste huis van deze plaats en het enige dat bij de dorpsbrand van 1692 gespaard bleef.

De bruikleengeving had te maken met de slechte bouwkundige staat van het pand.

Sinds kort is het pand echter in het bezit gekomen van de Vereniging Hendrick de Keyser te Amsterdam, die het pand volledig heeft opgeknapt. Een mooi moment om de kaart terug te laten keren naar zijn oorspronkelijke plek.

Het gaat om een kaart uit het archiefblok 292 Kaarten De Waard en Aanwinsten Kaarten Rijksarchief in Zeeland, inventarisnummer 1998.36:

Topographie de la Zelande en 9 feuilles traduitté de l'Hollandois / par son très obeissant Serviteur Le Rouge Ingr. Geographe. Schaal [1:42.700]. A Paris: Rue des Grands Augustins prés le panier Fleury , 1748. 1 kaart, in 9 bladen: kopergravure, ingekleurd ; 136,5 x 158,5 cm, blad 145 x 164 cm, moet 138,5 x 160 cm, 1748


NB: Schaal 1 lieu marine=13 cm. Wandkaart in lijst. Met bladwijzer. Carte Generale de la Zelande. Schaal [1:180.000]. 14,5 x 16,5 cm. Zie Lantsheer/Nagtglas, Zelandia Illustrata ... I 97


Hieronder nog een aantal foto's van deze bijzondere kaart, met name van het gedeelte Walcheren.


Toon Franken, medewerker Acquisitie en Relatiebeheer














woensdag 17 april 2013

De sleutel van de provisiekast van kasteel Westhove

Tijdens de inventarisatie van het archief van de Stichting Herstellingsoord (later Buitenplaats) Westhove kwam ik tussen de correspondentie een gerepareerde sleutel van de provisiekast tegen, in een envelop waarop staat geschreven: 'Sleutel provisiekast in orde gemaakt'.

Curieus dat die sleutel niet op de provisiekast zat, maar tussen de archiefstukken, als een soort levend bewijs dat die sleutel toch echt was gerepareerd, bestemd om te blijven berusten alsof het een definitie voor een archiefstuk gold. Kennelijk was de rol van de sleutel uitgespeeld en heeft men dit niet-archivalisch voorwerp uit curiositeit niet willen weggooien. Door hem een plek tussen te bewaren archiefstukken te geven heeft men de levensduur willen verlengen.


 
 
 
Door: Toon Franken, medewerker Acquisitie en Relatiebeheer