Tijdens een bombardement op 17 mei 1940 ging een groot deel van de Middelburgse binnenstad in vlammen op. Daarbij ging ook nagenoeg het gehele oud-archief van de stad verloren, evenals een deel van de archieven van het Rijksarchief in Zeeland en vele particuliere archieven. Wat betekent het voor een stad als in een klap het papieren geheugen weg is?17 mei 1940Het archief is het geheugen van de samenleving. Je kunt er bewijzen in vinden van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden, afspraken die gemaakt zijn en je kunt de levensloop van mensen volgen. In het archief vind je de geschiedenis van personen, verenigingen, stichtingen, instellingen, bedrijven, overheden, enzovoorts. Als het stadsarchief in een keer wordt weggevaagd, slaat dat een gat in het geheugen van de stad. Dat gebeurde in Middelburg op vrijdag 17 mei 1940. Na het bombardement op Rotterdam op 14 mei capituleerde Nederland. Zeeland vocht echter door omdat Franse troepen te hulp waren geschoten. Tijdens hevige gevechten op 17 mei ontstonden op verschillende plaatsen branden in de stad, die midden in de vuurlinie lag. Een groot deel van de binnenstad brandde af.
StadsarchiefTijdens de brand op 17 mei is het Middelburgse gemeentearchief grotendeels verloren gegaan. De gemeentelijke archieven waren in 1939 verplaatst van de stadhuiszolder naar het achterste deel van de Vleeshal, naast het stadhuis. Daar had de Dienst Gemeentewerken houten stellingen gemaakt en een brandvrije deur geplaatst. De oudste stadsrekeningen, die teruggingen tot 1365, waren net voorzien van nieuwe banden. Het oudste nog aanwezige stadsrecht van Middelburg (1254, teruggaand op een eerder stadsrecht uit 1217) was veilig opgeborgen, dacht men… Tijdens de brand in het stadhuis ging het archief in de Vleeshal in vlammen op. De papierresten smeulden zes weken later nog en ontbrandden door toenemende wind.
RijksarchiefOok een gedeelte van de archieven in het Rijksarchief in de provincie Zeeland vielen ten prooi aan het vuur. Het archief was ondergebracht in de Middelburgse abdij. Uit voorzorg was een deel van de archieven verplaatst. Bij de verhuisactie in het Rijksarchief waren scholieren ingeschakeld. Evert Blaas herinnert zich: “Er werd een keten gevormd vanaf de archiefzolders tot op het Abdijplein. De sterken stonden bovenaan en de zwakkeren langs de torentrappen. Kilo’s zware folianten gingen van hand tot hand. De jongens die boven stonden, schrokken van het grote gewicht en gaven hun last snel door aan de volgenden. Deze op hun beurt werden ook weer verrast en zo versnelde het tempo, totdat de onderste man, grijs van het stof, eindelijk zijn vracht op de sleperskar kwijt kon. De lading werd onder andere gelost in een gebouw dat tegen het Abdijcomplex aan stond. Later is met de brand van 1940 toch nog alles verloren gegaan.” [De Wete 2008, jrg. 37, nr. 3]. Het deel van het archief dat in de kelders en in het Gistpoortgebouw in de Abdij was opgeslagen bleef gespaard. Het gedeelte dat naar de kelders van de Provinciale Bibliotheek in de Lange Delft was overgebracht ging, tezamen met vele kostbare werken uit de bibliotheekcollectie, op 17 mei in vlammen op.
Particuliere archievenBehalve de overheden verloren ook veel personen en particuliere instellingen, zoals verenigingen, stichtingen, bedrijven, hun archief door de brand. In de Provinciale Zeeuwse Courant staan talloze berichten van gedupeerden die hun archieven, en daarmee hun geschiedenis, hun geheugen, kwijt zijn.
GeheugenverliesNormaliter sta je niet zo erg stil bij je geheugen. Het is er gewoon en je kunt er op elk gewenst moment een beroep op doen. Je merkt pas dat je het mist als je geheugen je in de steek laat, voor korte of langere tijd. Zo gaat het ook met het papieren geheugen. Je weet dat het er is en dat je er gebruik van kunt maken. Als het er ineens niet meer is ben je vreselijk onthand. Dat gebeurde op 17 mei, toen Middelburg haar geheugen verloor. Tot op de dag van vandaag lijdt de stad aan geheugenverlies, veroorzaakt door de brand op 17 mei, toen een groot deel van het historisch geheugen onherstelbaar werd aangetast. Dankzij de noeste arbeid van gemeente-, provincie- en rijksambtenaren, archivarissen en vele particulieren zijn stukjes geheugen weer gereconstrueerd. En er is direct begonnen met het opbouwen van een nieuw geheugen. Dat is gebruikt bij het onderzoek voor het boek ‘Middelburg 17 mei 1940 – Het vergeten bombardement’, dat 19 mei gepresenteerd wordt.
Het vergeten bombardementDe presentatie van dit boek is onderdeel van het project ‘Het vergeten bombardement’. In de week van 17-23 mei vinden verschillende activiteiten plaats rondom het vergeten bombardement op Middelburg. ‘Vergeten’ omdat het bombardement op Middelburg altijd in de schaduw heeft gestaan van het bombardement op Rotterdam, waardoor het in het collectieve geheugen van Nederland op de achtergrond is geraakt. Door het bombardement op Middelburg uit de vergetelheid te halen krijgt de gebeurtenis voorgoed een vaste plaats in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.
Kijk
hier voor een overzicht van de activiteiten rondom Het vergeten bombardement.
Tentoonstelling in het Zeeuws Archief‘Middelburg in de Tweede Wereldoorlog – Van verwoesting tot wederopbouw’. 17 mei 2010 – 7 januari 2011.
Anneke van Waarden-Koets, educatie & exposities
Posts
